Posts in the Category: ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Ο Nathan Ackerman ψυχαναλυτής και παιδοψυχίατρος είναι αυτός στον οποίο αποδίδεται η σκόπιμη προσαρμογή ψυχαναλυτικών διατυπώσεων στη μελέτη της οικογένειας. Από το 1937 σε άρθρο του έδωσε έμφαση στον ρόλο της οικογένειας ως μια δυναμικής ψυχοκοινωνικής μονάδας.
Ο ίδιος έγραφε : “Κατά την διάρκεια τριανταπέντε χρόνων, επέκτεινα τον προσανατολισμό μου στα προβλήματα συμπεριφοράς, βήμα-βήμα, απο την εσωτερική ζωη του ατόμου, στο άτομο μέσα στην οικογένεια, στην οικογένεια μέσα στην κοινότητα, και πιο πρόσφατα στην ίδια την κοινωνία”.
Η ψυχοδυναμική άποψη για την ατομική συμπεριφορά εστιάζει στην αλληλεπίδραση αντίθετων δυνάμεων μέσα στο άτομο ως βάση της κατανόησης των κινήτρων, των συγκρούσεων και της συμπτωματολογίας του. Ενώ ο Freud έδωσε έμφαση στον ρόλο που παίζει η οικογένεια στην διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου ωστοσο επέμεινε ότι η θεραπεία πρέπει να είναι εστιασμένη στο άτομο. Ο Φρόυντ βασιστηκε στην ανάλυση και επιλυση της νευρωσης της συναισθηματικής μεταβίβασης ως τον αποτελεσματικότερο τρόπο ανακούφισης από το νευρωτικό άτομο. Οι σύγχρονοι ψυχαναλυτικοί στοχαστές ήταν δεκτικότεροι απέναντι στην ιδέα ότι οι ενδοψυχικοί και οι διαπροσωπικοί παράγοντες λειτουργούν με αμοιβαίο τρόπο.
Οι περισσότεροι από τους πρωτοπόρους οοικογενειακούς θεραπευτές είχαν δεχτεί ψυχαναλυτική εκπαίδευση (Ackerman, Bowen, Jackson, Minuchin, Borszormenyi – Nagy). Στον αρχικό τους ζήλο έχοντας ανακαλύψει την συστημική σκέψη απέρριψαν τις ψυχαναλυτικές ιδέες ως απαρχαιωμένες από την μια και από την άλλη τις απέρριψαν επειδή συνέδεαν την ενήλικη παθολογία με τις αναπτυξιακές συγκρούσεις της παιδικής ηλικίας. Έτσι θεωρούσαν ψυχαναλυτικές ιδέες ως απελπιστικά γραμμικές. Έχουν γίνει προσπάθειες να ενοποιηθούν οι ψυχοδυναμικές και οι συστημικές έννοιες π.χ. από τους Betovim και Kinston με το μοντέλο τους της εστιακής οικογενειακής θεραπείας.
Ανάλογη προσπάθεια έκανε και ένας άλλος ερευνητής ο Slipp ο οποίος ήταν εκπαιδευμένος τόσο στην ψυχανάλυση όσο και στην οικογενειακή θεραπεία. Αυτός έβλεπε τις δύο προσεγγίσεις ως δυνάμει συμπληρωματικές. Έτσι από την μια ενδιαφέρεται για κάθε σημαντική εξέλιξη της παιδικής ηλικίας ενώ ασχολείται παράλληλα με την τρέχουσα οικογενειακή αλληλεπίδραση χρησιμοποιώντας την θεωρία των σχέσεων αντικειμένου. (αντικειμενοτρόπες σχέσεις). Καθώς η οικογενειακή θεραπεία έχει εγκαταλείψει τις πρώιμες κυβερνητικές διατυπώσεις ως υπερβολικά μηχανιστικές έχει σημειωθεί μια αντίστοιχη αναβίωση του ενδιαφέροντος για τις ψυχοδυναμικές υποθέσεις. Οι προσπάθειες αυτές εχουν επηρρεαστεί σε μεγάλο βαθμό απο την θεωρία των “αντικειμενοτρόπων σχέσεων” (θεωρία των σχέσεων αντικειμένου) μια μορφή θεραπείας ψυχοδυναμικού προσανατολισμού, η οποία δίνει έμφαση στην θεμελιώδη ανάγκη των ανθρώπων για σχέσεις και σύναψη δεσμών.
Έτσι μιλώντας για τις ψυχοδυναμικού προσανατολισμού προσεγγίσεις της οικογενειακής θεραπείας θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η κάθε μία απευθύνεται σε δύο επίπεδα κατανόησης και παρέμβασης : από την μια στα κίνητρα, τις φαντασιώσεις, τις ασυνείδητες συγκρούσεις, στις καταπιεσμένες αναμνήσεις κάθε μέλους της οικογένειας και απο την άλλη στον πολυπλοκότερο κόσμο της οικογενειακής αλληλεπίδρασης και του οικογενειακού δυναμικού.
Ο Nathan Ackerman ήδη από την δεκαετία του 1930 άρχισε να θεωρεί την οικογενεια ως μια κοινωνική και συναισθηματική μονάδα που επιδρούσε στο παιδί. Έτσι από την δεκαετία του 1940 άρχισε να βλεπει ολόκληρες οικογένειες. Ο ίδιος σιγά-σιγά μετατοπίστηκε στην οικογενειακή θεραπεία και την δεκαετία του 1960 ίδρυσε το Family Institute στην Νέα Υόρκη, το οποίο έγινε απο τα πιο σημαντικά εκπαιδευτικά και θεραπευτικά κέντρα οικογενειακής θεραπείας στις ΗΠΑ. Ο Nathan Ackerman συγκαταλέγεται στους πρώτους που προσπάθησαν να ενοποιήσουν τη ψυχαναλυτική στάση με την συστημική προσέγγιση. Ο Άκερμαν έβλεπε την οικογένεια ως ένα συστημα προσωπικοτήτων σε αλληλεπίδραση.
Κάθε άτομο ήταν για αυτόν ένα σημαντικό υποσύστημα μέσα στην οικογένεια. Όπως η οικογένεια αποτελεί ένα σημαντικό υποσύστημα μέσα στην κοινωνία. Η κατανόηση της οικογενειακής λειτουργίας απαιτεί την αναγνώριση των εισαγόμενων πληροφοριών από διάφορες πηγές :
1) την μοναδική προσωπικότητα του κάθε μέλους
2) το δυναμικό των προσαρμογών στους οικογενειακούς ρόλους
3) την δέσμευση της οικογένειας απέναντι σε ενα σύνολο ανθρώπινων αξιών
4) της συμπεριφοράς της οικογενειας ως κοινωνικού συνόλου
Σε ατομικό επιπεδο το συμπτωμα μπορεί να γινει κατανοητό με όρους ενδοψυχικής συγκρουσης στο επίπεδο της οικογένειας το συμπτωμα θεωρείται ως μερος ενός επαναλαμβανόμενου, προβλέψιμου σχήματος αλληλεπιδρασης που έχει στόχο την εξασφάλιση ισορροπίας για το άτομο αλλά που ανατρέπει την οικογενειακή ομοιόσταση δημιουργώντας στρεβλώσεις των οικογενειακών ρόλων. ‘Ετσι ο Άκερμαν άρχισε να φτιάχνει μια γέφυρα ανάμεσα στις ψυχαναλυτικές και στις συστημικές θεωρίες. Ο Άκερμαν χρησιμοποίησε τον όρο “αποτυχία συμπληρωματικότητας” χαρακτηρίζοντας τους ρόλους που παίζουν τα διάφορα μέλη της οικογένειας. Οι ρόλοι γίνονται άκαμπτοι, στενά καθορισμένοι ή στερεοτυπικοί η αλλάζουν γρήγορα προκαλώντας συγχυση.
Η οικογένεια στην οποία συμβαίνει αυτό πρέπει να βοηθηθεί “να προσαρμοστεί σε νέες εμπειρίες, να καλλιεργήσει νέα επίπεδα συμπληρωματικότητας των σχέσεων των οικογενειακών ρόλων, να βρει οδούς για την επίλυση της σύγκρουσης, να δημιουργήσει μια θετικη εικονα για τον εαυτό της”. Για να είναι σταθερή η συμπεριφορά μιας οικογενειας είναι ουσιαστική η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα των ρόλων, οι ρόλοι μέσα στην οικογένεια οι οποίοι αλλάζουν με τον καιρό, πρέπει να επιτρέπουν στα παιδιά που ωριμάζουν να αποκτήσουν ένα κατάλληλο βαθμό αυτονομίας.
Για τον Άκερμαν συγκρουση μπορεί να προκύψει σε διάφορα επίπεδα, σε κάποιο μέλος της οικογένειας, ανάμεσα στα μέλη της πηρυνικής οικογένειας, ανάμεσα σε γενιές της εκτεταμένης οικογένειας, ή ανάμεσα στην οικογένεια και την περιβάλλουσα κοινότητα.
Αυτό που μπορεί να ξεκινάει σαν μια αποτυχία στην συμπληρωματικότητας των ρόλων μπορεί να οδηγεί σε διαπροσωπική συγκρουση μέσα στην οικογένεια και τελικά σε ενδοψυχική συγκρουση σε ένα ή περισσότερα μέλη της οικογένειας ατομικά.
Η ενδοψυχική συγκρουση του ατόμου βαθαίνει αν οι εσωτερικευμένες οικογενειακές συγκρούσεις επιμένουν και έχουν παθογόνο μορφή. Αν η σύγκρουση στην οικογενεια γίνει χρόνια υπάρχει ο κίνδυνος της αποδιοργάνωσης της οικογένειας σε ανταγωνιστικές φατρίες.
Η διαδικασία ξεκινάει οταν ενα άτομο γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος της οικογένειας ή σάκος του μποξ. Το ατομο αυτό ξεχωρίζει και τιμωρείται επειδή προκαλεί οικογενειακή διχόνια. Κάποιο μέλος μπορεί να γίνει διώκτης κάποιο άλλο μπορεί να αναλάβει τον ρόλο του θεραπευτη ή του σωτήρα του θύματος κλπ
Οι ρόλοι αυτοί μπορει να αλλάζουν αναλογα με τις χρονικές στιγμές. Για τον Ακερμαν τέτοιες οικογενειακές συμμαχίες και διαπροσωπικές συγκρούσεις ξεκινούν από μια αποτυχία συμπληρωματικοτήτας στην συζυγικη δυάδα. Ο θεραπευτής πρέπει να μεταφέρει την ανησυχία της οικογένειας από την συμπεριφορά του αποδιοπομπαίου τράγου στην βασική διαταραχή της συζυγικής σχέσης. Ο Άκερμαν ενδιαφέρθηκε για την επίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος στην ανάπτυξη διαταραχών κατά την παιδική ηλικία, ήταν από τους πρώτους που ενδιαφέρθηκαν για την συνεχή συναλλαγή ασυνείδητων διαδικασιών που πραγματοποιείται ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας καθώς σχετίζονται με ένα συγκεκριμένο διαπροσωπικό σχήμα.
Η συμπεριφορα κάθε μέλους της οικογένειας ξεχωριστά μπορεί να αποτελεί αντανάκλαση ενός συμπτώματος σύγχυσης και διαστρέβλωσης που παρουσιάζεται σε όλη την οικογένεια. Χρησιμοποίησε την έννοια της “συνδεόμενης παθολογίας” προσπαθώντας να συνδιάσει την έννοια του ενδοψυχικού δυναμικού με την ψυχοκοινωνική δυναμική της οικογενειακής ζωής.
Ο Άκερμαν χρησιμοποιούσε τις αρχές της βιολογίας, της ψυχανάλυσης, της κοινωνικής ψυχολογίας, και της παιδοψυχιατρικής. Έκανε συνεντέυξεις με οικογένειες τόσο στο γραφείο όσο και στο σπίτι προκειμένου να αποκτήσει διαγνωστική εκτίμηση.
Έχοντας δεχτεί ψυχαναλυτική εκπαίδευση ο Άκερμαν διατήρησε το ενδιαφέρον του για την δυναμική της προσωπικότητας κάθε μέλους της οικογένειας. Ωστόσο επηρρεασμένος από την κοινωνική ψυχολογία εντυπωσιάστηκε από τον τρόπο που διαμορφώνεται η προσωπικότητα από τους συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους που αναμένεται από τους ανθρώπους να παίξουν. Ο Άκερμαν ενδιαφερόταν παντοτε για τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ορίζουν τους ίδιους τους τους ρόλους. (τι σημαίνει για τον καθένα να είναι πατέρας) και το τι περιμένουν από εσένα τα άλλα μέλη της οικογένειας (πως θα ηθελες να αντιδράσει η κόρη σου σε αυτήν την κατάσταση.) Όταν τα μέλη ορίζουν ξεκάθαρα τους ρολους, οι οικογενειακές αλληλεπιδράσεις πραγματοποιούνται ομαλότερα.
Για τον Άκερμαν η δουλιά του οικογενειακού θεραπευτή είναι να αποτελεί τον καταλύτη, οποίος μπαίνοντας στο ζωτικό χώρο της οικογένειας προκαλεί αλληλεπίδραση, βοηθάει την οικογένεια να έχει μια συναισθηματική συναλλαγή με νόημα. Ως καταλύτης ο θεραπευτής παίζει ποικιλία ρόλων ενεργοποιώντας, αμφισβητώντας και αντιμετωπίζοντας καθώς και στηρίζοντας, ερμηνευοντας, ενοποιώντας. Αντίθετα με τον ορθόδοξο ψυχαναλυτή που επιλεγει να παραμείνει μια ουδέτερη, απόμακρη, μυστυριώδης, λευκή οθόνη ο Άκερμαν ως θεραπευτής συμμετείχε στην οικογένεια στο εδώ και τώρα. Έμπαινε στον δρόμο της οικογενειακής σύγκρουσης, επηρρεαζε την διαδικασία, υποστήριζε τις θετικές δυνάμεις, αντιδρούσε στις αρνητικές και αποσυρόταν όταν η οικογένεια αντιμετώπιζε εποικοδομητικότερα τα προβλήματα της. Διαγνωστικά ο Άκερμαν προσπάθησε να κατανοήσει τα βαθύτερα συναισθηματικα ρευματα της οικογενειας. Με τον καιρό μπορούσε να εντοπίσει σημαντικες σχέσεις ανάμεσα στην οικογενειακή δυσλειτουργία και στις ενδοψυχικές αγωνίες διάφορων μελών της οικογένειας. Βοηθούσε τα άτομα να επεκτείνουν την επιγνωση της υπαρξης εναλλακτικών οικογενειακών σχέσεων μέσω των οποίων μπορούσαν να ανακαλύψουν νέα επίπεδα οικειότητας, συντροφικότητας και ατομικότητας.
Ο Murray Bowen είναι από τους πρώτους θεραπευτές που άρχισε να βλέπει ολόκληρες οικογένειες για παρακολούθηση και θεραπεία.
Μελέτησε οικογένειες με αρκετά σοβαρές παθολογίες. Μια από τις σημαντικότερες συνεισφορές του Bowen είναι οι σκέψεις του πάνω στον ρόλο που παίζουν τα τρίγωνα στην οικογενειακή αλληλεπίδραση.
Η τριγωνοποίηση είναι μια διαδικασία που συμβαίνει σε όλες τις οικογένειες καθώς διάφορες δυάδες σχηματίζονται εξαιρώντας έναν τρίτο ή και εναντίον του. Για τον Bowen ένα συναισθηματικό σύστημα δύο ατόμων θα σχηματίσει ένα σύστημα τριών ατόμων υπό πίεση. Για παράδειγμα μπορεί να προκύψει ένταση μεταξύ των δύο και εκείνος που νιώθει πιο άβολα μπορεί να εκτονώσει την ένταση «τριγωνοποιώντας» ένα τρίτο άτομο, ίσως με το να διηγηθεί μια ιστορία για εκείνο το άτομο. Τότε η ένταση θα μεταφερθεί στην νέα δυάδα, ανακουφίζοντας την ένταση ανάμεσα στο αρχικό ζευγάρι. Όμως ο παρείσακτος από την στιγμή που θα μπει στην σχέση, μπορεί να ανταποκριθεί στην ένταση αποδεχόμενος μια συμμαχία με έναν από τους άλλους δύο. Για παράδειγμα μια διαμάχη μεταξύ μητέρας και γιου μπορεί να προκύψει σχετικά με το αν αυτός θα πάει στο σχολείο, αλλά να εκτραπεί με την είσοδο του πατέρα, ο οποίος επιτίθεται στην μητέρα και υποστηρίζει τον γιο.
Ο Bowen δείχνει τις μεταλλάξεις των σχέσεων που έχουν να κάνουν με τις τριαδικές διαδικασίες. Για παράδειγμα μια οικογένεια απέναντι στην «κακή» συμπεριφορά ενός παιδιού δρα ως εξής : Η μητέρα καλοπιάνει το παιδί, το παιδί αρνείται να υπακούσει, η μητέρα το απειλεί ότι θα το πει στον πατέρα (πατέρας-μητέρα εναντίον παιδιού). Ο πατέρας επιστρέφει στο σπίτι, η μητέρα του λέει πόσο κακό ήταν το παιδί και αυτός το στέλνει στο δωμάτιο του νηστικό. Αφου ο πατέρας σηκωθεί από το τραπέζι, η μητέρα πηγαίνει κρυφά από αυτόν, στο παιδί ένα πιάτο φαί (μητέρα-παιδί εναντίον πατέρα). Όταν το παιδί βγαίνει απο το δωμάτιο ο πατέρας προσπαθεί να τα ξαναβρεί μαζί του προτείνοντας του ενα παιχνίδι που η μητέρα έχει απαγορεύσει γιατί ξεσηκώνει πολύ το παιδί πριν πάει για ύπνο (πατέρας – παιδί εναντίον μητέρας) . Τέλος η μητέρα μαλώνει τον πατέρα για το παιχνίδι, το παιδί κανει πείσματα αλλά τελικά το στέλνουν για ύπνο. Έτσι επανέρχεται το αρχικό τρίγωνο (μητέρα -πατέρας εναντίον παιδιού)
Η οικογένεια μπορεί να επιχειρήσει να εμπλέξει σε τρίγωνα ακόμα και ανθρώπους έξω από την οικογένεια. Σε περιόδους άγχους η διαδικασία αυτή μπορεί να περιλαμβάνει ολόκληρη την πυρηνική οικογένεια, περιφερειακά μέλη της οικογένειας, μη συγγενικά πρόσωπα ακόμα και εκπρόσωπους κοινωνικών υπηρεσιών, κλινικών, σχολείων, δικαστηρίων.
Ένα πρόβλημα που συζητάει ο Bowen είναι η διάκριση ανάμεσα σε τριαδικές διαδικασίες σε οικογένειες με διαταραγμένα μέλη και οικογένειες κατά τα φαινόμενα «φυσιολογικές». Ο Bowen σχετίζει την παθολογία με την ακαμψία και εικάζει ότι παρόλο που όλες οι οικογένειες δημιουργούν τριγωνικά πρότυπα, τα πρότυπα αυτά γίνονται πολύ πιο άκαμπτα όταν οικογένεια αντιμετωπίζει την αλλαγή ή υφίσταται στρες ενώ είναι πιο ευέλικτα σε περιόδους ηρεμίας. Ένα βασικό στοιχείο της σκέψης του Bowen είναι η ιδέα ότι εαν κάποιος καταφέρει να έχει μια πιο ευέλικτη στάση μέσα σε ένα οικογενειακό τρίγωνο ακόμα και απομακρυσμένο από τον πυρηνα της οικογένειας, αυτό μπορεί να έχει θετικο αντίκτυπο σε όλη την οικογένεια και μπορεί να διευκολύνει εξαιρετικά στις σχέσεις μέσα στην οικογένεια που σε διαφορετική περίπτωση θα απειλούνταν με την συντριβή. Αντίστοιχα σε μια οικογένεια οι αλλαγές σε κάποια μέλη μπορεί να ενεργοποιήσουν απρόσμενες αλλαγές σε άλλα μέλη, ενώ μπορεί να βοηθήσουν τα μέλη της οικογένειας να απελευθερωθούν απο χρόνιες στατικές και περιοριστικές θέσεις.
Τάσος Τραβασάρος
Σε μια εποχή που επικρατεί η ασυνέχεια στην διασύνδεση ανάμεσα στις γενιές και στους ανθρώπους της ίδιας γενιάς καθώς και η αποξένωση από τον πολιτισμό που μας γέννησε, σημαντικό κομμάτι της αυτογνωσίας μας μπορεί να γίνει για όλους μας, όχι απλά η γνώση του πολιτιστικού μας παρελθόντος, τις ιστορίας και των συνηθειών του τόπου μας αλλά και σε πιο προσωπικό επίπεδο η αναζήτηση της συνέχειας μας τόσο με το άμεσο οικογονειακό παρελθόν μας όσο και με αυτό τον προγόνων μας.
Ποιοι ήταν οι δικοί μας στις προηγούμενες γενιές? Τι πίστευαν? Τι άνθρωποι ήταν? Τι σχέσεις δημιούργησαν μεταξύ τους? Συνειδητοποιούμε ότι ο καθένας μας ξεχωριστά είναι ένα δημιουργημα αυτής της διεργασίας μέσα στον χρόνο και παράλληλα δημιουργός αυτής της συνέχειας.
Όσο περισσότερο γνωρίζουμε την οικογένειά μας, τόσο καλύτερα μπορούμε να γνωρισουμε τον εαυτό μας. Όταν μιλάμε για οικογένεια μιλάμε για την ευρύτερη οικογένεια, για όλο το οικογενειακό δέντρο που φτάνει πίσω στον χρόνο. Μερικές από τις χειρότερες και πιο οδυνηρές οικογενειακές εμπειρίες, όπως ο αλκοολισμός, η σεξουαλική κακοποίηση και η αυτοκτονία αποτελούν τμήμα της ταυτότητάς μας. Η κατανόηση των αιτιών που οδήγησαν σε αυτές τις συμπεριφορές θα μας βοηθήσει να αντιληφθούμε την σκοτεινή πλευρά τους εαυτού μας και να διαμορφώσουμε πιο ολοκληρωμένες σχέσεις με τους άλλους.
Μια παροιμία λέει πως “όσοι δεν μπορούν να θυμηθούν το παρελθόν είναι καταδικασμένοι να το επαναλαμβάνουν”. Η γνώση της οικογενειακής κληρονομιάς μπορεί να σας δώσει την ελευθερία να αλλάξετε το μέλλον σας.
Έχουμε πολλά κοινά με τα άλλα μέλη της οικογένειας μας (πολλά περισσότερα από ότι φανταζόμαστε σε πρώτη ματιά). Οι ιδιοτροπίες και οι στάσεις τους μοιάζουν με τις δικές μας. Ήταν παρόντα σε όλα τα σημαντικά γεγονότα της ζωής μας : γεννήσεις, γάμους, αποφοιτήσεις, αρρώστιες, θανάτους. Κυρίως όμως πιστεύουμε ότι αν η οικογένειά μας δεν μπορεί να μας αναγνωρίσει, να μας αγαπήσει και να μας στηρίξει κανένας άλλος δεν πρόκειται να το κάνει. Ανεξάρτητα από την ηλικία μας μοιάζουμε ανίκανοι να ξεφύγουμε από την επίδραση της οικογένειας. Σε πολλές περιπτώσεις οι εμπειρίες που έχουμε από την πρώτη οικογένεια επαναλαμβάνονται στον γάμο μας με τον σύντροφο και τα παιδιά μας με τρόπους που φαντάζουν απίστευτοι. Η οικογένεια θα επιστρέψει, για να μας καταδιώξει στις σχέσεις μας, στις διαπροσωπικές μας επαφές και στις καθημερινές συναναστροφές. Πίσω από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε οικογένειας βρισκόνται πρότυπα που διαπερνούν σε μεγάλο βαθμό τα χρονικά όρια. Σύμφωνα με την θεωρητικό των οικογενειακών συστημάτων Monica McGoldrick όλα τα μέλη της οικογένειας είναι εξίσου σημαντικά : οι αποστάτες, τα μαύρα πρόβατα, οι άτιμοι και οι ήρωες. Άλλα τόσα μπορούμε να μάθουμε και από τους αμαρτωλούς, τους τσιγγούνηδες και τους υποχόνδριους. Επίσης οι αποτυχίες των οικογενειών μας μπορούν να μας διδάξουν πολλά.
Ένας πολύ ωραίος τρόπος για να αποκτήσει κάποιος αυτογνωσία, να μπορεί να αλλάξει την σχέση που έχει με την οικογένειά του (που μπορεί να την θεωρεί δυσκολη, βαρετή, απογοητευτική ή οδυνηρή) και να ενισχύσει την αυτονομία του είναι να διερευνησει την ιστορία της, “να ανοίξει τα παλιά σεντούκια”, κατά την έκφραση της McGoldrick.
Οι οικογενειακοί θεραπευτές στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν τις οικογένειες και τα εξαιρετικά πολύπλοκα πρότυπα που χαρακτηρίζουν την ιστορία κάθε οικογένειας ανέπτυξαν ένα απλό εργαλείο, ένα είδος οικογενειακού δέντρου, που αφορά τουλάχιστον τρεις γενιές, (με γραπτά σχόλια) που ονομάστηκε γενεόγραμμα. Βοηθώντας να καταγραφούν τα βασικά γεγονότα της συνολικής ιστορίας μιας οικογένειας, το γενεόγραμμα δεν μας θυμίζει απλά αυτά που ξέρουμε αλλά μας προειδοποιεί και για όσα δεν ξέρουμε. Αναβιώνοντας ένα άτομο τις οικογενειακές αναμνήσεις και τα προσωπικά γεγονότα, που μέχρι εκείνη την στιγμή του φαίνονταν ασύνδετα εως και άσχετα μεταξύ τους, συνθέτει ένα ζωντανό παζλ του προσωπικού του σεναρίου. Αποκτάει έτσι ένα δυνατό όπλο αυτογνωσίας και ολοκλήρωσης της ταυτότητάς του. Ασφαλώς το γενεόγραμμα μπορούμε να το φτιάξουμε με την βοήθεια ενός εξειδικευμένου θεραπευτή.
Τάσος Τραβασάρος
Η παιδική επιθετικότητα είναι ένα μεγάλο πρόβλημα που τα τελευταία χρόνια αυξάνεται αλματωδώς και με διάφορες μορφές. Σαν πρόβλημα αγγίζει κυρίως γονείς, εκπαιδευτικούς αλλά και κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο. Μπορεί να εκφραστεί με διάφορους τρόπους ανάλογα και με την ηλικία του παιδιού.
Υπάρχουν πολλές θεωρίες για τις ρίζες της παιδικής επιθετικότητας η σύνθεση των οποίων μπορεί να δώσει μια πιο συνολική εικόνα για τους διάφορους παράγοντες που οδηγούν στην παιδική επιθετικότητα.
Η πρωτη η νατουραλιστική θεωρία είναι αυτή του Κ. Lorenz και του Storr οι οποίοι ερμηνεύουν την επιθετική συμπεριφορά χρησιμοποιώντας την αρχή της κληρονομικότητας του ανθρώπου από τα ζώα. O Lorenz στηρίχθηκε στον Δαρβίνο ο οποίος στο έργο του «Η εκφραση των συναισθημάτων στα ζώα και στον άνθρωπο» συνέκρινε τις συναισθηματικές καταστάσεις των ζώων και του ανθρώπου. Η αντίληψη για την ομοιότητα του ψυχισμού του ανθρώπου και των ζώων βρίσκεται στην βάση της κατανόησης των θεωριών των νατουραλιστών για την παιδική επιθετικότητα.
Για τον Lorenz η επιθετικότητα του ανθρώπου και επομένως του παιδιού έχει όπως και στα ζώα βιολογική βάση. Εδώ οι νατουραλιστές σημειώνουν επίσης και τον «θετικό» για την επιβίωση ρόλο που έχει η επιθετικότητα. Ένα ζώο γίνεται επιθετικό όταν απειλείται προκειμένου να διατηρηθεί στην ζωή. Κατά αναλογία και ένας άνθρωπος ή ένα παιδί γίνεται επιθετικό όταν απειλείται, όταν βρίσκεται σε καταστάσεις όπου εκτίθεται σε κίνδυνο. Ετσι η επιθετικότητα είναι στην πραγματικότητα ένας μηχανισμός άμυνας προκειμένου να προστατεύσει το παιδί τον εαυτό του απέναντι σε ένα απειλητικό περιβάλλον. Επιθετικά, ανυπάκουα, δύσκολα παιδιά είναι αυτά που βρίσκονται σε ένα διαρκώς απειλητικό περιβάλλον που ενεργοποιεί τους φυσιολογικούς μηχανισμούς της επιθετικότητας.
Από την άλλη ψυχαναλυτές όπως ο Adler (συνεργάτης του Φρόυντ) θεωρούσε ότι η επιθετικότητα
συνδέεται με το αίσθημα κατωτερότητας και την ανάγκη για επικράτηση. Οπότε η επιθετικοτητα σε ένα παιδί μπορεί να συνδέεται με το αίσθημα κατωτερότητας, με το αίσθημα ότι μειονεκτεί. Η Karen Horney ψυχαναλύτρια επίσης θεωρούσε ότι η επιθετικότητα συνδέεται με την αίσθημα της ανησυχίας και του φόβου που οδηγεί σε εχθρική αντιμετώπιση του άλλου και σε επιθετικότητα. Τέλος όσον αφορά τους ψυχαναλυτές να αναφέρουμε εδώ την A. Freud η οποία υποστήριξε ότι η παθολογική επιθετικότητα σχετίζεται με ανώμαλες συνθήκες ανάπτυξης του παιδιού (παιδιά χωρίς οικογένεια, χωρις γονείς, που μεγάλωσαν σε ορφανοτροφεία κλπ) συνθήκες δηλαδή που το παιδί δεν μπορεί να διαμορφώσει σταθερές σχέσεις με τα πρωταρχικα αντικείμενα της αγάπης είτε επειδή λείπουν παντελώς είτε επειδη αλλάζουν συχνά.
Από το στρατόπεδο των μπιχεβιοριστών η πιο σημαντική θεωρία για την επιθετικότητα είναι αυτή του Dollard ο οποίος στο έργο του «Αποστέρηση και επιθετικότητα» υποστήριξε ότι η επιθετικότητα είναι μια απαντητική συμπεριφορά σε κάποια κατάσταση αποστέρησης ή ματαίωσης.
Έτσι όταν το παιδί βρίσκεται σε συνθήκες αποστέρησης, σε συνθήκες όπου ματαιώνονται όλες οι επιθυμίες του και σε τέτοιες συνθήκες βρίσκονται πολλά από τα παιδιά που διαβιουν σε φτωχές οικογένειες με δύσκολες συνθήκες ζωής είναι λογικό να εμφανίζουν ως απάντηση επιθετικές συμπεριφορές.
Ένας άλλος μπιχεβιοριστής, ο Patterson υποστήριξε ότι η παιδική επιθετικότητα συνδέεται με γονείς που είναι αυταρχικοι, ιδιαίτερα επικριτικοί και προσπαθούν διαρκώς να διοικήσουν τα παιδιά τους.
Τέλος έρευνες του ψυχολόγου Bandura έχουν δείξει ότι πολλές φορές η επιθετικη συμπεριφορά αυξάνει εξαιτίας της μίμησης. Οι έρευνες αυτές τονίζουν τον ρόλο των ΜΜΕ, των βιντεοπαιχνιδιών του, την παρακολούθηση των σκηνών βίας κλπ στη ενίσχυση της επιθετικης συμπεριφοράς. Ο Bandura μελέτησε επίσης την συνδεση της επιθετικότητας με την επιθετικότητα που υπάρχει στην οικογένεια, με την ενδο-οικογενειακή βία καθώς και την κοινωνικο-οικονομική τάξη από την οποία αυτή προέρχεται το παιδί.